Pierwsze ślady osadnictwa na wyspie J. Raciąskiego sięgają neolitu / kultura pucharów lejkowatych/ oraz V wieku okresu epoki brązu /obecność łużyckiej warstwy kulturowej 1700 r. p.n.e.~ 700r.p.n.e / Materiał ceramiczny pochodzący z VII - X wieku wskazuje na istnienie w tym czasie osady nieobronnej, otwartej - powstałej przed budową grodu.

Gród w Raciążu istniał od XI- XIII wieku i był ośrodkiem kasztelani w XII wieku, która obejmowała około 70 osad. W rozwoju grodu wyodrębnia się 2 okresy.

Okres I: od XI wieku do 1256 roku.

Gród w tym czasie był znacznie mniejszy, otoczony pojedynczym wałem i niezbyt głęboką fosą. W czasie wojny Bolesława Krzywoustego o Pomorze Gdańskie w latach 1109-1116 uległ zniszczeniu i podpaleniu. Ponownie został zniszczony w 1256 roku , kiedy Przemysław II zdobył gród Raciąż , spalił go i wziął w niewolę kasztelana SOKOŁA. Rok 1256 wyznacza przełom w rozwoju grodu - kończy się I okres i rozpoczyna drugi.

Okres II: od 1256 roku - do końca XII wieku.

Gród w 2 połowie XIII wieku został odbudowany i znakomicie prosperował. Zabudowa grodu była typowo obronna. Gród został dodatkowo wzmocniony wysokim wałem - obydwa wały łączył drewniany pomost Budynki usytuowane były wzdłuż walów, przylegając do nich jedną ścierną -wszystkie były podpiwniczone. Środek majdanu był wolny.
W północnej części wyspy, za wałem zewnętrznym grodziska zostało usytuowane cmentarzysko przygrodowe z XII wieku /natrafiono na 37 pochówków /. Wolna przestrzeń między grobami sugeruje możliwość istnienia kościoła drewnianego / śladów jego konstrukcji nie zaobserwowano./ obecna wieś Raciąż mogła stanowić osadę, stwierdzono liczne ślady osadnictwa wczesno i późno średniowiecznego /, która była bezpośrednim uposażeniem kasztelani w okresie Jej rozkwitu.
W końcu XIII wieku gród kasztelański przestał funkcjonować na skutek jego opuszczenia.
Upadek znaczenia grodu mógł spowodować wzrost znaczenia sąsiadującej z nim osady i przeniesienia nazwy na obecną wieś, oddaloną o 3 km od starego grodu Raciąża - ośrodka kasztelani* Przyczynę upadku grodu kasztelańskiego w Raciążu upatruje się w rozwoju osadnictwa w kierunku Tucholi i Chojnic, w wyniku czego nastąpił szybki wzrost tych ośrodków miejskich, a władza administracyjna przesunęła się z Raciąża do Tucholi.
Pociągnęło to za sobą połączenie Chojnic i Tucholi krótszym szlakiem drożnym z pominięciem grodu Raciąż, przez który uprzednio przebiegał, czyli przesunięcie szlaku handlowego z Gdańska do Wielkopolski. Badania archeologiczne wyspy i położonego na niej grodu Raciąż oraz obszaru w granicach kasztelani , rozpoczęto w 1969 roku. Prowadzono Je głównie w latach 1970 -1972 z dalszą kontynuacją.

Ważniejsze znaleziska to :

• zwęglone resztki konstrukcji drewnianych,
• warstwy kulturowe obiektów mieszkalnych, a w nich : żelazne i brązowe groty bełtów, wędzidła ,sprzączki, ozdoby, klucze, ościenie , siekiery, fragmenty naczyń brązowych
• srebrny denar krzyżowy datowany na 2 połowę XI wieku.
• warsztat kowalski , szczypce kowalskie, siekiery, gwoździe
• ocembrowane urządzenia chłodnicze - rodzaj chłodni , na głębokości około 6 m, dno obiektu znajdowało się tuż nad poziomem jeziora , na dnie obiektu odkryto szkielety dwóch krów ułożonych w porządku anatomicznym oraz naczynie gliniane z wczesnego średniowiecza
• cmentarzysko przygrodowe w północnej części wyspy, za wałem zewnętrznym grodziska, z czasów chrześcijańskich z XIII wieku / 37 pochówków szkieletowych, naszyjnik z kłów- prawdopodobnie wilka i paciorków ze szkła, nożyk żelazny

Badania archeologiczne potwierdzają dane zawarte w źródłach pisanych. Kasztelański gród w Raciąża był zespołem władzy feudalnej zarówno z jego świecką jak i kościelną agendą.

Znajdował się na wyspie jeziora. Spierewnik - 4km na północny - zachód od obecnej wsi Raciąż. Wzmiankowany w Kronice Wielkopolskiej jako gród pomorski, zdobyty i spalony w 1256 roku. W czasie wojny prowadzonej przez Przemysława I Wielkopolskiego i Kazimierza I Kujawskiego przeciwko Świętopełkowi II. Odbudowany przez księcia pomorskiego Warcisława. Znajdował się przy szlaku handlowym z Nakla na północ zwanym Via Magna. Zamek i kasztelania wzmiankowany po raz ostatni w 1294 i 1300 roku. Upadek nastąpił zapewne w związku z rozwojem Tucholi. Prace archeologiczne prowadzone przez Uniwersytet Łódzki ujawniły na cmentarzysku wolną przestrzeń wśród grobów co sugeruje istnienie w tym miejsce kaplicy.

W 1305 roku nadał wieś Raciąż Wacław II - Piotrowi - synowi Święcy, Od których później odkupiona przez zakon krzyżacki. W 1349 roku lokacja wsi na prawie chełmińskim przez komtura tucholskiego Konrada Vullekop. W. 1454 własność zakonu krzyżackiego potem jako własność królewska wchodziła w skład starostwa tucholskiego. Parafia jedna z najstarszych na Pomorzu wzmiankowana po raz pierwszy w 1356 roku. Poprzedni kościół drewniany p.w. św. Józefa spłonął wraz z całą wsią w 1851 roku. Według przekazów historycznych na odpust św. Józefa do Raciąża zjeżdżała się szlachta z bardzo odległych okolic. Obecny kościół murowany z cegły w stylu neogotyckim został zbudowany w latach 1862-1866 jest p.w. Trójcy Świętej. Plebania bezstylowa zbudowana w 1858 roku. Budowniczym kościoła i plebani był ks. Proboszcz Józef Michał Wielandt. Konsekracja kościoła w 1871 roku. Niemcy w 1945 roku wysadzili w powietrze wieżę o wysokości 49 m. Odbudowana po działaniach wojennych w 1974/1975 przez administratora ks. Tadeusza Brodzika nowa wieża ma 37 m. wys.. Po działaniach wojennych w 1945 roku kościół do stanu używalności przywrócił ks. Jutrzenka - Trzebiatowski - odgruzowywanie, odbudowa chóru | zbudowanie tymczasowej dzwonnicy itp. W czasie wojny uległy zniszczeniu także organy.

Przypis. Fr. Wegner

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY przed zburzeniem wieży 1944 roku

Z badań archeologicznych wynika pośrednio , że początki parafii raciąskiej sięgają połowy XIII wieku. W tym czasie , na wyspie leżącej na jeziorze Spierewnik /Przyżarcz/ ,powstał gród raciąski posiadający charakter typowo militarny. Na zewnątrz grodu , w północnej części wyspy znajdowało się cmentarzysko. Pośrodku cmentarzyska stwierdzono istnienie nie zajętego przez groby obszaru o wymiarach 4 x 10 m, co sugeruje, że stał tam drewniany kościółek. Na przełomie XIII i XIV wieku gród raciąski popadł w ruinę. Natomiastcme kościół parafialny przeniesiono do oddalonej o 5 km i należącej do zespołu grodowego wsi Raciąż. Stało się to wkrótce po lokacji wsi na prawie niemieckim w 1349 roku, ponieważ siedem lat później występuje w źródłach pierwszy , znany z imienia , miejscowy proboszcz Henryk.

Po ustaleniu się administracyjnych granic kościelnych parafia raciąska znalazła się w obrębie archidiecezji gnieźnieńskiej , a od 1512 roku w wydzielonej jej części , archidiakonacie kamieńskim. Taki stan rzeczy trwał aż do roku 1821, kiedy to parafia weszła w skład diecezji chełmińskiej. Ostania reorganizacja terytorialna nastąpiła w roku 1992. Obecnie parafia jest częścią składową dekanatu tucholskiego diecezji pelplińskiej. Rozległy początkowo obszar parafii z biegiem lat systematycznie zmniejszał się wskutek erygowania nowych parafii i odłączania się pojedynczych miejscowości. Najstarszy kościół raciąski pod wezwaniem Trójcy św. częściowo drewniany, częściowo murowany spłonął w wielkim pożarze wsi w 1851 roku. W jego miejscu, w latach 1864-66 zbudowano nowy , aktualnie istniejący murowany z cegły w stylu neogotyckim. Koszt budowy wyniósł 17 500 talarów. Konsekrował go 4 X 1874 roku biskup sufragan chełmiński ks. Georg Jeschke.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY po zburzeniu wieży w 1944 roku

Zniszczoną w 1945 roku wieżę kościelną odbudowano w 1975 roku. Ten odbudowany kościół posiadał 3 dzwony odlane w 1865 roku . Podczas I wojny światowej władze wojskowe skonfiskowały 2 największe dzwony. W1925 roku parafia | kosztem 5096 zł, zakupiła 2 nowe dzwony, które podzieliły los poprzedników w latach II wojny światowej. Najmniejszy dzwon , który przetrwał zawieruchy dziejowe i służy po dzień dzisiejszy, jest poświęcony Błogosławionej Maryi Dziewicy. Wokół kościoła rozciąga się cmentarz, położony częściowo na tarasach skłaniających się do jeziora. Na cmentarzu nieopodal kościoła, znajduje się mauzoleum | kryjące w swoim wnętrzu m.in. doczesne szczątki Leona Janta - Połczyńskiego/1867-1961/, senatora II i ministra rolnictwa oraz jego małżonki Marii z Komierowskich/1880-1970,, matki chrzestnej legendarnej fregaty „ DAR POMORZA„.

ROK 1974-1975 za ks. Tadeusza Brodzika ODBUDOWANO WIEŻE KOŚCIOŁA – wysokość wieży 37m

Już w połowie XVII w. istniała w Raciążu szkoła parafialna z własnym rektorem. W tym czasie we wsi funkcjonował przytułek dla ubogich. W budynku plebani znajdował się cenny księgozbiór z dziełami słynnych w swoim czasie kaznodziejów, pisarzy ascetycznych i teologicznych. Życie duchowe parafian raciąskich skupiało się od najdawniejszych czasów w różnego rodzaju bractwach i stowarzyszeniach religijnych. W1646 roku założono tu Bractwo św. Izydora, natomiast w roku 1675 Bractwo św. Józefa związane ściśle z kultem cudownego obrazu tegoż świętego. Obraz ten słynął z wielu cudownych łask i ściągał corocznie do Raciąża w dzień odpustu św. Józefa wielkie ilości pielgrzymów z bliższej i dalszej* okolicy} w tym wysoko postawionych dygnitarzy królewskich. Po pożarze w 1851 roku kult św. Józefa zmalał, a z ocalałych wot wykonano neogotycką srebrną monstrancję, Parafianie brali ponadto czynny udział w później powstałych: Bractwie Trzeźwości, Stowarzyszeniu Młodzieży Katolickiej, Dziele Rozkrzewiania Wiary , III Zakonie św. Franciszka i Żywym Różańcu.

Wraz z wybuchem II wojny światowej dla parafii raciąskiej rozpoczął się niezwykle trudny okres. Aresztowano duszpasterzy, z których następnie proboszcz ks. Józef Czapiewski zmarł w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen - Oranienburg , a wikariusza ks. Franciszka Nogalskiego hitlerowcy rozstrzelali w Rudzkim Moście. Aby ratować życie współaresztowanych , bohaterski ks. Nogalski próbował wziąć na siebie winę za pożar niemieckiej stodoły w Piastoszynie , które to zdarzenie było pretekstem do przeprowadzenia egzekucji na Polakach. Z polecenia władz hitlerowskich dokonano zniszczenia kapliczek , figur i krzyży przydrożnych , ograniczono liczbę nabożeństw, zakazano działalności organizacji kościelnych. Parafialne księgi metrykalne z lat 1757-1882 wywieziono i dzisiaj znajdują się w centralnym Archiwum Biskupim w Regensburgu /byłe RFN/.

Parafia raciąska wydała kilku księży, których działalność społeczna wpisała się na trwałe w pomorskie dzieje. W Raciążu urodził się ks. Kazimierz Kręcki /1817- 1856/proboszcz starogrodzki w latach 1846 -56 i redaktor czasopisma „ Katolik Diecezji Chełmińskiej „. podczas ofiarnego ratowania swoich parafian w czasie powodzi zachorował i wkrótce zmarł zachowany we wdzięcznej pamięci jako ksiądz - bohater „ . Jego brat ks. Jan Kręcki, Jeszcze jako kleryk wziął udział w powstaniu wielkopolskim w 1848 roku. Z kolei inny raciążanin , ks. Jan Stenzel / 1835-1905 /zasłynął jako obrońca polskiej sprawy w latach zaboru pruskiego, Jako kapłan zjednał sobie miłość i szacunek parafian. Jest autorem pracy historycznej o klasztorze żukowskim , wydanej w języku polskim i niemieckim. Pochodzący ze Stobna ks. Michał Maliński / 1850 - 1931 /, doktor teologii, w oczach administracji pruskiej uchodził za agitatora polskości. Działał w różnych organizacjach gospodarczych. Cały swój majątek przeznaczył na cele kościelne.
Obecnie parafia Raciąż liczy 1817 parafian / 2002/ obejmuje swoim zasięgiem następujące miejscowości: Raciąż z Raciąskim i Wysockim Młynem, Mrowiniec. Stobno, Wysoka, Lubierzyn, Mała Komorza, Wielka Komorza, Nadolna Karczma, Brda, Dziekć oraz Dąbrówka. W obrębie parafii znajduje się kościół filialny w Dąbrówce pod wezwaniem Przemieniania Pańskiego/ wcześniej pod wezwaniem św. Jana Nepomucena oraz kaplica grobowa pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Wysokiej. Obecnie godność proboszcza parafii sprawuje od 28 XII 1996 ks. Henryk Fetke.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY za ks. Henryka Fetke - 2009 r.

Maciej Janta - Połczyński dziedzic dóbr Wielka Komorza , ostatni stolnik inflandzki, plenipotent starostw : tucholskiego i świeckiego, deputat do trybunału koronnego w Lublinie, doznawszy cudu , że w czasie potyczki dwie kule moskiewskie odbiły się o jego ryngraf, ślubował , że w razie szczęśliwego powrotu do domu wzniesie kościół w majątku swym Dąbrówce. Nowej świątyni nadał Papież Klemens XIII w breve z dnia 19 czerwca 1767 roku prawa parafialne i jeden odpust w święto Przemienienia Pańskiego 06 sierpnia. Potomkowie fundatora odnowili kościół w 1881 roku. Wieżę dobudował w roku 1928 dr Leon Janta -Połczyński , wybitny działacz społeczny i polityczny Pomorza. Biskup Stanisław Okoniewski w tymże roku poświęcił kamień węgielny pod wieżą kościelną. Po II wojnie światowej kościół w Dąbrówce został zaliczony do zabytków, ze względu na jego wystrój w stylu rokoko , stanowiący rzadkość na Pomorzu. Wcześniej kościół pod wezwaniem św. Jana Nepomucena. Obecnie p. w. Przemienienia Pańskiego

KOŚCIÓŁ FILIALNY W DĄBRÓWCE za ks. Henryka Fetke - 2009 r.

W 1984 roku za rządów śp. ks. Gerarda Kulwickiego dokonano przebudowy ścian nawy i prezbiterium. Dotychczasową konstrukcję szkieletową drewnianą zastąpiono konstrukcją murowaną, zachowując pierwotny wystrój ścian. Od roku 2001 Ks. Henryk Fetke przy współpracy parafian i wsparciu finansowym rodziny Janta -Połczyńskich z Belgii oraz instytucji Państwowych rozpoczął wielkie odnawianie kościoła w Dąbrówce (zewnętrznie i wewnętrznie) oraz kaplicę przygrobową i trwa aż do dnia dzisiejszego.